Pe na e mafaufau ea pe faapefea ona iʻu iʻa i vaituloto, e foliga mai e leai se mea? Ose mea mata'ina ua fa'afiafia ai saienitisi ma tagata fiafia i le natura mo le tele o seneturi. E ui e foliga mai e pei o se togafiti, e tele lava auala e mafai ai e iʻa ona maua lo latou ala i vaituloto, e le gata i le natura ma e ala i le faʻaogaina e tagata.
O se tasi o auala masani e i'u ai i'a i vaituloto e ala i auala masani. E tele vaituloto e fesoʻotaʻi i vaitafe, vaitafe, poʻo isi vai, ma e mafai e iʻa ona feoaʻi mai nei vai tetele i totonu o vaituloto. E mafai ona tupu lenei mea pe a maualuga le vai i taimi o timuga mamafa, ma mafua ai ona tafe le iʻa i totonu o vaituloto.
O le isi auala masani e i'u ai i'a i vaituloto e ala i manulele. E iloa e manulele e ave fua iʻa poʻo tamaʻi iʻa i o latou gutu poʻo fulu ma faʻafuaseʻi ona paʻu i totonu o vaituloto aʻo lele. E ta'ua lea o le “biological dispersal” ma e mafai ona i'u ai i le fa'atuina o tagata fou i'a i vaituloto sa leai ni i'a.
E le gata i auala masani, e fai foi le sao a tagata i le faaofiina o i'a i vaituloto. Mo fa'afiafiaga, o i'a e pei o i'a, carp, po'o bass e masani ona fa'aputu i vaituloto e fiafia i ai le au fagota. I nisi tulaga, e faamatuu atu e le aufaifaatoaga i'a poo ofisa o le malo ia i'a i vaituloto e faaleleia ai le eseesega ma le soifua maloloina o le siosiomaga.
I le faaiuga, o le i ai o iʻa i vaituloto e le o se mea lilo, ae o se taunuuga o mea faʻalenatura ma tagata. Pe ala mai i femalagaiga faanatura po'o le teuina ma le loto i ai, e mafai ona maua e i'a lo latou ala i vaituloto ma saofagā i le fa'anatura tulaga ese o lo'o i totonu o nei vai laiti.
Alavai Faanatura
O le tele o i'a e maua lo latou ala i vaituloto e ala i ala vai masani, e pei o vaitafe ma vaitafe. O nei alavai faanatura e maua ai se sootaga tuusao i le va o vai tetele, e pei o vaituloto po o sami, ma vai laiti e pei o vaituloto.
Pe a lolovaia vaitafe ma tafega po o timuga mamafa, e mafai ona feaveai i'a faatasi ma le au ma iu ai i vaituloto lata ane. O lenei mea fa'anatura e ta'ua o le "fish migration". I nei taimi, e fa'aaogaina e i'a le fa'ateleina o le tafe o le vai e fai ma avanoa e su'esu'e ai teritori fou ma su'e ai mea'ai.
E le gata i lea, o manulele ma isi meaola vai e mafai foi ona faia se sao i le fesiitaiga o iʻa i le va o vai. O manulele, mo se faʻataʻitaʻiga, e mafai ona puʻe iʻa mai vai tetele ma faʻafuaseʻi ona paʻu i totonu o vaituloto pe a lele i luga. E faapena foi, o manu e pei o pipi e mafai ona fausia ni vai e fausia ai vaituloto fou, e faatosina mai ai i'a mai ala vai tuaoi.
O nei alavai faanatura e iai sona sao taua i le faatumauina o meaola eseese ma le faitau aofa'i o i'a. E fai ma alalaupapa taua mo le feoaiga o i'a, e mafai ai ona taape ma nofoia nofoaga fou. O nei faiga fa'alenatura e mafai ai e i'a ona maua lo latou ala i vaituloto ma saofagā i le tele o meaola faanatura o lo'o iai i totonu.
Fa'alavelave a Tagata
E taua tele le sao o tagata i le iai o i'a i vaituloto. E masani ona fa'aofi e tagata i'a i totonu o vaituloto mo mafuaaga eseese. O nisi o ituaiga masani o fa'alavelave a tagata i le faitau aofa'i o i'a i vaituloto e aofia ai:
- Totini: O le tele o vaituloto o lo'o fa'atumuina i i'a e tagata mo fa'afiafiaga. E fa'ailoa mai e tagata ituaiga i'a e pei o bass, i'a, i'a, ma i'a e fa'aleleia atili ai le fagota. O i'a nei e masani ona fafaga i fale fa'ato'a ona tu'u lea i vaituloto.
- Fa'asalalauga Aquarium: O nisi tagata e faamatuu atu i'a fagafao i vaituloto pe a latou le toe mananao e tausia. O lenei gaioiga e mafai ona fa'aofiina ai meaola mai fafo i totonu o le vaituloto fa'anatura, e mafai ona fa'alavelaveina le paleni faanatura o ituaiga i'a moni.
- Solaola Fa'ato'aga: O nisi taimi, e sola ese ai i'a mai nofoaga fa'afaifa'ato'aga, e pei o fa'ato'aga i'a po'o vaituloto e fa'aaogaina mo le fa'atupuina ma le fa'afaileleina o i'a. O i'a nei ua sao e ono maua lo latou ala i vaituloto lata ane, ma oo atu ai i le lolofi mai o ituaiga fou.
E taua tele le nofouta o tagata i a'afiaga e ono tutupu mai le fa'aofiina o i'a i totonu o vaituloto. A'o le'i tu'uina atu so'o se i'a i totonu o se vaituloto, e tatau ona mafaufau i taunuuga o le si'osi'omaga ma feutagai ma pulega o faigafaiva i le lotoifale ina ia mautinoa o le a le afaina ai meaola faanatura o loʻo i ai nei.
Polokalama Totogi I'a
O polokalame fa'ato'a i'a e iai sona sao taua i le fa'amautinoaina o le iai o i'a i vaituloto ma isi vai. O nei polokalame e aofia ai le tu'uina atu ma le loto i ai o i'a i se nofoaga fa'apitoa ma le fa'amoemoe e fa'alautele ma fa'atumauina le faitau aofa'i o i'a.
O le fa'amoemoega o polokalame fa'aputu i'a e eseese e fa'atatau ile taunu'uga mana'omia. O nisi o polokalame o lo'o fa'amoemoe e fa'avae pe toe fa'afo'i ituaiga i'a i nofoaga sa fa'ato'a uma pe leai fo'i. Mo se fa'ata'ita'iga, afai o se vaituloto ua fa'aleagaina po'o le fa'afaigata tele, e mafai ona fesoasoani polokalame fa'ato'aga e toe fa'afo'i ai le faitau aofa'i o i'a i se tulaga maloloina ma gafataulimaina.
I isi tulaga, e fa'atino polokalame fa'ato'aga i'a mo fa'afiafiaga. O i'a o lo'o fa'aputu i vaituloto ma vaituloto e maua ai avanoa mo le au fagota. O nei polokalame e masani ona faia i le galulue soosootauau ma ofisa o faigafaiva ma meaola o le atunuu, latou te filifilia le ituaiga ma le aofaʻi o iʻa talafeagai e faʻaputuina e faʻatatau i mea e pei o le talafeagai o nofoaga ma le manaʻoga o tagata fagota.
Ina ia mautinoa le manuia o polokalame faʻaputu iʻa, e taua le mafaufau i itu eseese. O ia mea e aofia ai le maua o nofoaga talafeagai ma le lava mea'ai mo le fa'aputuina o i'a. E mana'omia fo'i le mata'ituina lelei ma le iloiloga o le faitau aofa'i o i'a fa'aputuina e iloilo ai le aoga o le polokalame ma faia ni suiga talafeagai.
O le Siata 1 o lo'o tu'uina mai ai se aotelega o nisi o i'a masani e masani ona teuina i vaituloto ma vaituloto:
| Ituaiga I'a | Nofo Fiafia | Puna'ai Autu |
|---|---|---|
| Nuanua Trout | O vaitafe ma vaituloto malulu ma manino | Iniseti, tamaʻi iʻa |
| bass gutu tele | Nofoaga vao ma ufiufi | Rane, tama'i i'a |
| Bluegill | O nofoaga papa'u, totō | Iniseti vai, laiti invertebrates |
| Channel Pepe | Vaitafe ma le vaituloto | I'a, iniseti, i'a laiti |
E ala i le filifilia ma le fa'aeteete o ituaiga i'a e fetaui lelei i le nofoaga patino ma le fa'alapotopotoga o meaola faanatura, o polokalame fa'ato'aga i'a e mafai ona fesoasoani tele i le soifua maloloina lautele ma meaola eseese o vaituloto ma vaituloto. E le gata e manuia ai tagata fagogo ma fa'afiafiaga ae e lagolagoina ai le paleni fa'anatura o le si'osi'omaga vai.
Lologa ma Femalagaiga
E taua tele le sao o lologa i le femalagaiga o i'a i vaituloto. A o'o mai timuga mamafa, e mafai ona lofia vaitafe ma alia, ma fa'atupu ai vaita'ele le tumau ma vai. O nei nofoaga lolovaia e maua ai nofoaga fou mo i'a, ma tosina mai ai i latou e feoai iina.
I taimi o lologa, o iʻa e nonofo i vaitafe ma vaitafe e masani ona aau i vaituloto e fai ma auala e sola ese ai mai le tafe o le tafe. O vaituloto e maua ai se si'osi'omaga to'afilemu ma mautu mo i'a e nonofo ai mo sina taimi se'ia mou atu le tafega.
O le mafai e i'a ona iloa suiga o le maualuga o le vai ma lagona nofoaga lolovaia e iai sona sao taua i lo latou femalaga'i i vaituloto. O i'a e malolosi o latou totoga e mafai ona iloa le manogi o le vai ma suiga o le mamafa, e mafai ai ona folau i vaituloto fou.
E le gata i lea, o lologa e mafai ona ave ai fuamoa i'a, togo, poʻo iʻa matutua foi i vaituloto. A tafe mai vaitafe, e ono tafefea ai nei i'a ma ave i lalo i vai, ma i'u atu i vaituloto o lo'o i vaega maualalalo. O lenei felauaiga faʻafuaseʻi e mafai ona saofagā i le faitau aofaʻi o iʻa i vaituloto ma faʻalauteleina lo latou lautele.
O femalagaiga ona o lologa e le gata i se ituaiga i'a. O ituaiga i'a eseese, e pei o bass, carp, ma catfish, e mafai ona maua i vaituloto ona o lologa. O le 'ese'ese o ituaiga i'a i vaituloto e saofagā i le paleni fa'anatura ma maua ai avanoa mo fa'afiafiaga fagota.
Fa'asa'oloto Fa'afuase'i
O le tu'u fa'afuase'i o i'a i totonu o vaituloto e mafai ona tupu mo ni mafua'aga eseese. O se tasi o fa'ata'ita'iga masani o le taimi e filifili ai tagata e ana fagafao e fa'asa'oloto i totonu o se vaituloto lata ane. E masani ona faia lea mea ona o le talitonuga o le a sili atu le ola o le iʻa i le vao. Peita'i, e mafai ona o'o atu ai i fa'afitauli tuga o le si'osi'omaga, ona e ono fa'atauva'a e le i'a fa'amatu'u mai i'a fa'apitoa mo mea'ai ma nofoaga e nonofo ai.
O le isi auala e fa'afuase'i ai ona i'u i vaituloto e ala i lologa. I taimi o timuga mamafa po'o taimi e tafe ai vaitafe, e mafai ona ave i'a mai alavai lata ane i vaituloto. E mafai e lenei mea ona fa'afeiloa'i ai meaola fou i le vaituloto ma fa'alavelaveina le paleni o le faitau aofa'i o i'a. I nisi tulaga, o nei fa'alavelave fa'afuase'i e mafai ona i ai se aafiaga le lelei i le soifua maloloina atoa o le vaituloto.
E mafai fo'i ona tupu fa'alavelave fa'afuase'i a'o felauaiga. Mo se faʻataʻitaʻiga, e mafai ona sola ese iʻa mai pusa poʻo tane i le taimi o felauaiga poʻo le taimi o le faʻaputuina o se vaituloto. O nei fa'alavelave fa'afuase'i e le gata e a'afia ai le vaituloto e taunu'u i ai ae e mafai fo'i ona i'u i'uga mamao pe a fa'ao'o le i'a na tu'u i isi vai.
Ina ia puipuia le tu'u fa'afuase'i, e taua i tagata e ana i'a ona fa'atatau ma 'aua ne'i fa'amatu'u a latou fagafao i le vao. O le a'oa'oina o le mamalu o le atunu'u e uiga i a'afiaga ma a'afiaga o le tu'u atu o i'a i totonu o vaituloto e mafai ona fesoasoani e fa'alaua'itele ai ma puipuia nei fa'amatu'u fa'afuase'i mai le tupu. E le gata i lea, o le fa'atinoina o tulafono faatonutonu ma ta'iala talafeagai mo le felauaiga ma le teuina o i'a e mafai ona fesoasoani e fa'aitiitia le tupu mai o fa'alavelave fa'afuase'i ma puipuia le paleni faanatura o vaituloto.
Manufe'ai i'a
O i'a i totonu o vaituloto e ono feagai ma le tele o manu fe'ai, i luga ma lalo ifo. O nei manu fe'ai e mafai ona iai se aafiaga tele i le faitau aofa'i o i'a ma le fa'anatura.
I luga a'e o le vai, o manufelelei e masani ona faoa i'a i vaituloto. O ituaiga e pei o herons, kingfishers, ma cormorants e lauiloa e tuli iʻa i totonu poʻo tafatafa o vai. O manu felelei nei e ma'ai gutu ma mata'ina lelei, e mafai ai ona latou iloa lelei ma pu'e i'a mai luga o le vai.
E le gata i manulele, o mamame e pei o otters ma raccoons o ni tagata atamamai foi e tuli manu. Ua lauiloa i latou e aau pe afea i vaituloto, e faʻaaoga ai lo latou poto ma le faʻamalosi e puʻe iʻa i o latou vae poʻo gutu.
I lalo o le fogāeleele, o i'a fe'ai o lo'o avea ma fa'amata'u tele i ituaiga i'a laiti. O i'a fe'ai lapopo'a, e pei o bass, pike, ma catfish, ua lauiloa i lo latou mana'o tele ma le tomai e tuli manu. E iai o latou nifo ma'ai ma auvae malolosi e mafai ai ona latou pu'e ma 'aina i'a laiti i le faigofie. O nei manu fe'ai e tele lava ina latou faia se sao taua i le puleaina o le faitau aofa'i o ituaiga i'a laiti ma le faatumauina o le paleni lelei i le siosiomaga faanatura.
O isi meaola o le vai, e pei o laumei ma gata vai, e aai foi i i'a. O nei manu feʻai e tomai i le tulituliloaina ma le osofaʻi o a latou meaʻai, e masani ona faʻatali ma le onosai mo le taimi saʻo e ta ai.
O le iai o manu fe'ai i vaituloto ose vaega fa'anatura o le fa'anatura. E fesoasoani i le faatonutonuina o le faitau aofaʻi o iʻa ma faʻamautinoa o loʻo tumau pea le paleni o meaola faanatura. A aunoa ma ni manu fe'ai, e mafai ona pa'ū le faitau aofa'i o i'a, ma o'o atu ai i le tauvaga mo puna'oa ma ni a'afiaga leaga i isi ituaiga.
E taua le maitauina o le tu'uina atu o i'a e le o ni i'a i totonu o vaituloto e mafai ona fa'alavelaveina le paleni faanatura ma o'o atu ai i a'afiaga leaga i le fa'anatura. E tatau ona va'ava'ai toto'a i le ituaiga o lo'o fa'aofi mai ma a latou fegalegaleaiga fa'apitoa ma manu fe'ai o lo'o iai.
I le fa'ai'uga, o i'a i vaituloto e feagai ma manu fe'ai 'ese'ese, i luga ma lalo ifo. O manufelelei, mamame, ma i'a fe'ai e fai ma fa'amata'u tele i le faitau aofa'i o i'a. O le i ai o nei meaola e taua tele mo le tausia o se soifua maloloina ma paleni faʻanatura.
