Giriş: Kərtənkələ Fiziologiyasını Anlamaq
Kərtənkələlər sürünənlər qrupuna aid olan füsunkar canlılardır. Onlar müxtəlif formalarda, ölçülərdə və rənglərdə olur və demək olar ki, dünyanın hər yerində tapıla bilər. Onların fiziologiyasını başa düşmək davranışları, yaşayış yerləri və sağ qalma strategiyaları haqqında fikir əldə etmək üçün çox vacibdir. Kərtənkələ fiziologiyasının ən çox müzakirə olunan aspektlərindən biri onların soyuq qanlı və ya isti qanlı olmasıdır.
İsti qanlılıq nədir?
Endotermiya kimi də tanınan isti qanlılıq orqanizmin öz bədən istiliyini daxildən tənzimləmək qabiliyyətidir. İsti qanlı heyvanlar ətraf mühitdən asılı olmayaraq sabit bədən istiliyini saxlayırlar. Onlar buna hüceyrə tənəffüsü kimi metabolik proseslər vasitəsilə istilik hasil etməklə və tərləmə və ya titrəmə kimi fizioloji mexanizmlər vasitəsilə istilik itkisini tənzimləməklə nail olurlar. Məməlilər və quşlar isti qanlı heyvanların klassik nümunələridir. Arktika tundralarının ən soyuq hissəsindən tutmuş ən isti səhralara qədər müxtəlif mühitlərdə inkişaf edə bilərlər.
Soyuqqanlılıq nədir?
Ektotermiya olaraq da bilinən soyuq qanlılıq, isti qanlılığın əksidir. Soyuqqanlı heyvanlar bədən istiliyini tənzimləmək üçün ətraf mühitə güvənirlər. Onlar daxili istilik yarada bilməzlər və buna görə də günəşdə isinmək və ya soyumaq üçün kölgə axtarmalıdırlar. Soyuqqanlı heyvanlar daha çox sürünən və amfibiya qruplarında rast gəlinir. Onlar tez-tez isti və ya tropik mühitlərdə olur və həddindən artıq temperaturlara daha az uyğunlaşırlar.
Kərtənkələ maddələr mübadiləsini başa düşmək
Maddələr mübadiləsi canlı orqanizmlərdə həyatı davam etdirmək üçün baş verən kimyəvi reaksiyaların məcmusudur. Kərtənkələlər ətraf mühitə uyğunlaşdırılmış unikal bir metabolizmə malikdirlər. Onlar ektotermikdirlər, yəni bədən istiliyi ətrafdakılar tərəfindən tənzimlənir. Onların maddələr mübadiləsi isti qanlı heyvanlara nisbətən daha yavaşdır və ümumiyyətlə yaşamaq üçün daha az qida tələb edir. Onlar həmçinin aktiv olmayanda daha aşağı metabolik sürətə malikdirlər, bu da onlara enerjiyə qənaət etməyə imkan verir.
Mübahisə: Kərtənkələlər soyuqqanlıdırmı?
Kərtənkələlərin soyuqqanlı və ya istiqanlı olması ilə bağlı mübahisələr illərdir davam edir. Bəzi ekspertlər iddia edirlər ki, kərtənkələlər soyuqqanlıdırlar, çünki onlar bədən istiliyini daxildən tənzimləyə bilmirlər. Onlar isinmək və ya soyumaq üçün ətraf mühitə güvənirlər və bədən istiliyi ətrafdakı temperaturla dəyişir. Bununla belə, digər ekspertlər iddia edirlər ki, kərtənkələlər ciddi şəkildə soyuqqanlı deyillər, əksinə, onların arasında bir yerə düşən unikal metabolik sürətə malikdirlər.
Mübahisə: Kərtənkələlər istiqanlıdırmı?
Digər tərəfdən, bəzi ekspertlər kərtənkələlərin istiqanlı olduqlarını, çünki onlar fizioloji mexanizmlər vasitəsilə bədən istiliyini yüksəldə bildiklərini iddia edirlər. Məsələn, bəzi kərtənkələ növləri günəşdə isinməklə və ya titrəyərək bədən istiliyini yüksəldə bilər. Onlar həmçinin kölgə axtarmaq və ya yeraltı qazma kimi davranış uyğunlaşmaları vasitəsilə bədən istiliyini tənzimləyə bilərlər. Bu mexanizmlər kərtənkələlərin əvvəllər düşünüldüyündən daha mürəkkəb bir metabolik sürətə malik ola biləcəyini göstərir.
Sübut: Kərtənkələnin Bədən Temperaturunu Ölçmək
Kərtənkələlərin soyuqqanlı və ya istiqanlı olduğunu müəyyən etməyin yollarından biri bədən istiliyini ölçməkdir. Araşdırmalar göstərib ki, bəzi kərtənkələ növləri hətta dəyişən mühitlərdə belə sabit bədən istiliyini saxlaya bilir. Məsələn, saqqallı əjdahanın (Pogona vitticeps) ətrafının temperaturundan asılı olmayaraq, dar bir diapazonda sabit bədən istiliyini saxladığı müşahidə edilmişdir. Bu, kərtənkələlərin müəyyən dərəcədə istilik tənzimlənməsinə malik ola biləcəyini göstərir.
Sübut: Kərtənkələ Fəaliyyət Səviyyələri
Kərtənkələlərin soyuq və ya isti qanlı olub olmadığını qiymətləndirməyin başqa bir yolu onların fəaliyyət səviyyələrini müşahidə etməkdir. İsti qanlı heyvanlar adətən soyuqqanlı heyvanlardan daha aktivdirlər, çünki onlar daha yüksək metabolik sürətə malikdirlər. Bununla belə, tədqiqatlar göstərdi ki, bəzi kərtənkələ növləri, hətta daha sərin mühitlərdə də yüksək aktiv ola bilər. Bu, kərtənkələlərin əvvəllər düşünüldüyündən daha mürəkkəb bir metabolik sürətə malik ola biləcəyini göstərir.
Sübut: Kərtənkələnin Yaşayış Yeri və İqlimi
Kərtənkələlərin yaşayış yeri və iqlimi onların fiziologiyasına əlavə ipucu verir. Soyuqqanlı heyvanlar adətən daha isti mühitlərdə olur, burada isinmək üçün günəşdə isinirlər. Bununla belə, bəzi kərtənkələlərə And dağlarının dağlıq bölgələri kimi daha soyuq mühitlərdə rast gəlinir. Bu, kərtənkələlərin əvvəllər düşünüldüyündən daha mürəkkəb bir metabolik sürətə malik ola biləcəyini göstərir.
Nəticə: Kərtənkələlər soyuqqanlıdır, yoxsa istiqanlıdırlar?
Kərtənkələlərin soyuq qanlı və ya istiqanlı olması ilə bağlı mübahisələr davam edir. Bəzi ekspertlər kərtənkələlərin ciddi şəkildə soyuqqanlı olduğunu iddia etsələr də, digərləri onların fiziologiyasının əvvəllər düşünüldüyündən daha mürəkkəb olduğunu irəli sürürlər. Bədən istiliyi, fəaliyyət səviyyələri və yaşayış mühiti ilə bağlı araşdırmalardan əldə edilən sübutlar, kərtənkələlərin arasında bir yerə düşən unikal metabolik sürətə malik ola biləcəyini göstərir.
Nəticələr: Kərtənkələ Davranışı üçün nə deməkdir?
Kərtənkələlərin soyuqqanlı və ya istiqanlı olduğunu başa düşmək onların davranışlarına təsir göstərir. Kərtənkələlər ciddi şəkildə soyuqqanlıdırsa, onlar daha sərin mühitlərdə daha az aktiv ola bilər və aktivləşmədən əvvəl isinmək üçün daha çox vaxt tələb oluna bilər. Bununla belə, kərtənkələlərin daha mürəkkəb bir metabolik sürəti varsa, onlar daha geniş mühitə uyğunlaşa və daha çox davranış çevikliyi nümayiş etdirə bilərlər.
Gələcək Tədqiqatlar: Kərtənkələ Fiziologiyasının Tədqiqi
Kərtənkələ fiziologiyası ilə bağlı gələcək tədqiqatlar onların metabolik sürətinə və istilik tənzimlənməsinə daha çox işıq salacaq. Termal görüntüləmə və genetik analiz kimi texnologiyada irəliləyişlər kərtənkələlərin bədən istiliyini necə tənzimlədiyi və homeostazı necə qoruduğuna dair yeni fikirlər verə bilər. Kərtənkələ fiziologiyasını başa düşmək bu füsunkar canlıları qorumaq və onların yaşayış yerlərini gələcək nəsillər üçün qorumaq üçün çox vacibdir.
